Ngọc Hà - Dòng chảy của văn hóa ngàn năm tiếp tục khơi nguồn phát triển trong kỷ nguyên mới

Phường Ngọc Hà, thành phố Hà Nội có diện tích tự nhiên 2,68 km2; quy mô dân số 93.536 người. Phường được thành lập  trên cơ sở nhập toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của các phường: Vĩnh Phúc, Liễu Giai (quận Ba Đình); phần lớn diện tích tự nhiên và dân số của các phường: Ngọc Hà, Đội Cấn, Kim Mã, Cống Vị (quận Ba Đình); một phần diện tích tự nhiên và dân số của phường Ngọc Khánh (quận Ba Đình); một phần diện tích đất giao thông phường Nghĩa Đô (quận Cầu Giấy).

Phường Ngọc Hà đặt trung tâm hành chính - chính trị tại phường Liễu Giai cũ; trụ sở Đảng ủy,  HĐND - UBND - Ủy ban Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội phường đặt tại số 25 phố Liễu Giai, thành phố Hà Nội.

Với đặc thù dân cư đông đúc, có nhiều làng cổ như Ngọc Hà, Đại Yên, Liễu Giai, Vạn Phúc, Cống Yên, Vĩnh Phúc, Kim Mã Thượng, Cống Vị..., phường Ngọc Hà đồng thời là địa bàn có nhiều di tích lịch sử - văn hóa nổi bật. Hệ thống di tích đình - đền - chùa, di tích các mạng kháng chiến, lưu niệm sự kiện đóng vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa, tinh thần và xã hội của người dân, cũng là những tiềm năng phát triển văn hóa, du lịch và giáo dục quan trọng của phường Ngọc Hà. 

Ngọc Hà - Tên gọi của miền ký ức

Theo sử liệu, dưới lòng đất giữa quận Ba Đình cũ, ở độ sâu 3 mét tại địa chỉ 18 Hoàng Diệu, vào các năm 2003-2004 đã khai quật được một lòng sông cổ, đáy còn vùi nguyên cả một con thuyền, cùng với dấu tích của một vạt cây hoa sen. Nhìn vào tấm bản đồ Hoàng thành Thăng Long đời Hồng Đức, thấy ở chỗ vừa phát lộ dòng sông, có vẽ hình một ngôi điện mái cong, với hai chữ "Ngọc Hà" - nghĩa là tên đẹp của tòa kiến trúc cung đình được vẽ trên bản đồ. Ngọc Hà cũng được hiểu là tên của dòng sông - đẹp quý như ngọc ngà - xưa chảy giữa Hoàng thành Thăng Long.

Theo nghiên cứu của các nhà sử học, Ngọc Hà là sản phẩm của đợt mở rộng Hoàng thành Thăng Long đầu tiên - ở cuối thời Lý (đời vua Lý Cao Tông). Con sông chảy qua, tắm mát và làm đẹp cho khu vườn Thượng Lâm - Ngự uyển ở phía Tây Hoàng thành. Đến cuối thời Lê, khi khu kiến trúc cung đình này bị thu hẹp lại, và sang thời Nguyễn chỉ còn lại khu Thành cổ Hà Nội, con sông ấy dần biến thành dải hồ nước nằm trong Công viên Bách Thảo ngày nay (xưa thuộc đất làng Ngọc Hà). Chính hồ nước này đã gắn bó với làng hoa Ngọc Hà, để làng "mượn" tên và một thời tiếp nối nghề trồng hoa vốn có từ vườn Ngự uyển.

Cái tên Ngọc Hà cũng được ra đời từ đó. Làng hoa lâu đời bậc nhất Hà Thành này đã gắn bó với mảnh đất quê hương suốt chiều dài lịch sử. Trải qua hàng nghìn năm thăng trầm, người dân Ngọc Hà vẫn gìn giữ những nét đẹp tinh túy của người Hà Nội, ngày ngày mang "hương sắc" tô điểm cho đời.

Hệ thống di tích, lễ hội đa dạng và độc đáo

Phường Ngọc Hà sở hữu nhiều di tích nổi bật như: Chùa Vĩnh Khánh, Cống Yên, Bát Tháp, Bát Mẫu; Đình Cống Vị, Kim Mã Thượng, Vạn Phúc, Đại Yên, Liễu Giai, Vĩnh Phúc, Vĩnh Phúc 2; Đền Liễu Giai, Vĩnh Phúc, Cống Yên, Miếu Trắng, Đống Nước; di tích cách mạng kháng chiến, lưu niệm sự kiện Nhà máy bia Hà Nội...

Toàn bộ hệ thống các di tích lịch sử - văn hoá và danh lam thắng cảnh của phường Ngọc Hà hiện nay cũng đều có những sự tích kỳ thú và ý nghĩa giá trị như câu chuyện về dòng sông và làng hoa Ngọc Hà, với đặc trưng bao trùm và nổi bật, là: liên quan gắn bó mật thiết với khu Hoàng thành Thăng Long nghìn năm xưa.

Toàn bộ hệ thống các di tích lịch sử - văn hoá và danh lam thắng cảnh của phường Ngọc Hà hiện nay cũng đều có những sự tích kỳ thú và ý nghĩa giá trị như câu chuyện về dòng sông và làng hoa Ngọc Hà, với đặc trưng bao trùm và nổi bật là: liên quan gắn bó mật thiết với khu Hoàng thành Thăng Long nghìn năm xưa và "Thập tam trại cổ".

Trong hệ thống Hà thành Thập tam trại, phường Ngọc Hà có các trại Vạn Phúc, Kim Mã Thượng, Liễu Giai, Cống Vị, Cống Yên, Vĩnh Phúc, Đại Yên gắn liền với 9 di tích: Đình Cống Vị, Kim Mã Thượng, Vạn Phúc, Đại Yên, Vĩnh Phúc, Vĩnh Phúc 2; Đình - đền Liễu Giai; Đền Cống Yên và Đống Nước.

Theo đó, Thập tam trại là tên gọi dân gian để nói về một vùng đất phía tây kinh thành Thăng Long được vị công thần triều Lý tên Nguyễn Quý Công (Hoàng Phúc Trung hay Ông Hoàng Lệ Mật) người làng Lệ Mật (phường Việt Hưng, quận Long Biên) khai khẩn. Ông lập 13 trại vừa là 13 ấp quân cơ để bảo vệ kinh đô, vừa là tạo nên các làng nghề, nông nghiệp trù phú, cung cấp các nhu yếu phẩm cho Kinh thành Thăng Long, như làng Ngọc Hà dệt lụa, trồng hoa, Hữu Tiệp nghề mộc, trồng hoa (Thời Pháp gọi chung với làng Ngọc Hà là Trại Hàng Hoa), Hào Nam trồng rau, Đại Yên làng thuốc...

Trải qua nhiều biến đổi, Thập tam trại lúc đầu chỉ do một vài dòng họ khai khẩn, sau đông mới lập thành làng xã. Tuy vậy, giữa nơi ở mới (kinh quán) và quê cũ (cựu quán) vẫn có sợi dây liên kết. Chính vì vậy, hàng năm, cứ vào ngày 23/3 âm lịch, tại hội làng Lệ Mật, người dân Thập tam trại cũng tổ chức mừng ngày đức "Thánh tổ" đưa dân sang khai hoang lập ấp phía tây kinh thành. Các trại đều cử người và đem lễ vật về cúng tế. Ứng với câu đồng dao cổ vẫn được người dân Thập tam trại truyền tai nhau:

Đến ngày hăm ba tháng Ba

Dân trại ta vượt Nhị Hà thăm quê

Kinh quán cựu quán đề huề

Hồ Tây cá nhảy đi về trong mây.

Trong không gian của phố phường tấp nập, chỉ sau lớp nhà phố phía ngoài là hệ thống các làng của Thập tam trại len lỏi với đầy đủ thiết chế của làng thuần Việt xưa: Cổng làng - đường độc đạo - chùa đình đền - những ngôi nhà thôn quê nhỏ nhắn và nghề truyền thống… Bên cạnh đó là những lễ hội của từng Làng - Trại, của Thập tam trại với sự tham gia của đông đảo cư dân địa bàn, liên địa bàn cũng đã nói lên tình yêu, sự gắn bó với mảnh đất quê hương này.

Ngọc Hà - Dòng chảy của văn hóa ngàn năm tiếp tục khơi nguồn phát triển trong kỷ nguyên mới

Phường Ngọc Hà ngày nay mang đậm nét văn hóa, anh hùng, với các lễ hội truyền thống hằng năm thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia. Cơ cấu kinh tế phường theo hướng dịch vụ, thương mại; an sinh xã hội được quan tâm, hiện không còn hộ nghèo và hộ cận nghèo. Phường được xác định trọng điểm về quốc phòng an ninh với nhiều Đại sứ quán, trụ sở các tổ chức quốc tế, các cơ quan Trung ương (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội và Bộ Dân tộc và Tôn giáo…), các đơn vị Quân đội (Bộ Tư lệnh công binh, Bộ Tư lệnh Pháo binh, Tổng công ty Kinh tế kỹ thuật công nghiệp Quốc phòng; Tiểu đoàn Kiểm soát quân sự), 2 bệnh viện Trung ương: Bệnh viện Phổi Trung ương, Bệnh viện Quân y 354 và 14 trường học công lập trên địa bàn.

Phường hiện có 719 người hưởng chính sách người có công (trong đó có 01 Bà mẹ Việt Nam anh hùng; 03 cán bộ Lão thành cách mạng; 07 Anh hùng lực lượng vũ trang, anh hùng lao động), 02 công dân Thủ đô ưu tú. Đội ngũ cán bộ, đảng viên cơ sở đa phần là cán bộ hưu trí trong đó có nhiều đồng chí đã từng kinh qua những vị trí quan trọng của Đảng, Nhà nước, Công an, Quân đội, có trình độ cao, tinh thần trách nhiệm cùng các tầng lớp Nhân dân tích cực tham gia các hoạt động xây dựng phường. Những yếu tố đó đã tạo điều kiện thuận lợi để phường luôn hoàn thành tốt và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ; đóng góp tích cực vào sự nghiệp xây dựng và phát triển của Thủ đô.

Nhiệm kỳ 2020-2025 mặc dù phải đối mặt với rất nhiều khó khăn, thách thức, tuy nhiên, với quyết tâm chính trị cao, cấp ủy, chính quyền và cả hệ thống chính trị các đơn vị trên địa bàn phường Ngọc Hà (mới) đã bám sát sự lãnh đạo, chỉ đạo của Thành ủy, HĐND, UBND Thành phố; của Quận ủy, HĐND, UBND quận Ba Đình, phát huy truyền thống đoàn kết, bản lĩnh, trí tuệ, triển khai thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội nhiệm kỳ 2020-2025. An ninh chính trị được giữ vững, trật tự an toàn xã hội được đảm bảo, tạo điều kiện kinh tế xã hội phát triển, giữ gìn cuộc sống bình yên của nhân dân. Thực hiện tốt công tác an sinh xã hội; đời sống vật chất, tinh thần của Nhân dân từng bước được cải thiện; công tác quản lý trật tự xây dựng tiếp tục được duy trì nghiêm; công tác quản lý trật tự đô thị được thực hiện có trọng tâm, huy động được sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị cùng tham gia. Thu ngân sách nhà nước đạt và vượt dự toán pháp lệnh; cân đối thu, chi ngân sách được đảm bảo. Các chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội đạt được nhiều kết quả (nhất là văn hóa, giáo dục, chuyển đổi số).

Công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng được triển khai đồng bộ, đổi mới phương thức lãnh đạo của cấp ủy, góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức Đảng, đảng viên. Nghiêm túc thực hiện cuộc cách mạng sắp xếp tổ chức bộ máy hệ thống chính trị tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Hoạt động của hệ thống chính trị, Ủy ban MTTQ và các tổ chức chính trị- xã hội có hiệu quả, giữ vững đoàn kết, đảm bảo dân chủ và tạo được sự đồng thuận trong Nhân dân. 

Với vị thế là nơi tiếp giáp với trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, cộng hưởng cùng những giá trị lịch sử và văn hóa lâu đời, Ngọc Hà còn là nơi phát triển mạnh mẽ các hoạt động giao thương, kết nối các hoạt động - sự kiện văn hóa có quy mô lớn diễn ra tại Cung Thể thao tổng hợp Quần Ngựa, góp phần phát triển công nghiệp văn hóa, tăng cường kết nối giữa Hà Nội với các địa phương, các nước trong khu vực và trên toàn thế giới.

Theo tiến trình phát triển của đất nước, phường Ngọc Hà mới cần không ngừng nỗ lực, vận động, chuyển mình mạnh mẽ để bắt kịp sự vận động kỷ nguyên mới của dân tộc. Phát huy khí chất của một Ba Đình văn minh - thanh lịch - nghiêm túc - nghĩa tình, phường Ngọc Hà dù chuyển mình nhưng bản sắc văn hóa, các giá trị lịch sử và biểu tượng sẽ luôn được bảo tồn. Dòng chảy của lịch sử - văn hóa nghìn năm sẽ tiếp tục được khơi dòng, phát triển và phồn vinh, đưa Ngọc Hà trở thành vùng đất đáng sống của mọi người dân.

VHXH